Wie of wat geeft grond aan onze toon
Ik eindigde vorige keer met deze alinea:
“Als de partituren uitgedeeld worden, ben je er dan klaar voor. Misschien is het jouw taak om één klap te geven op de grote trom, of één tik tegen het triangel. Zorg dan dat je trom en je triangel klaar staan. Dat ze gestemd zijn. Je stokken klaar liggen. Je alert bent. En als het grote moment daar is…”
( https://www.poustinia.be/2022/11/ )
Ik wil graag nog even stil staan bij dat stukje: “zorg dat ze gestemd zijn”, want de vraag blijft:
Hoe stem je een instrument?
Wie mijn eerdere verhalen heeft gelezen, weet ondertussen dat al het goede uit drie voortkomt en dat ik geneigd ben om overal die drie er bij te halen. Ook nu weer.
Je hebt een instrument nodig. Het instrument bevindt zich in de z.g passieve fase. Het ontvangt iets bij het stemmen, is zelf niet actief.
Jij als bespeler van het instrument wordt actief in die zin dat je bv. een snaar laat trillen of een toets aanslaat op de piano. Of een stok laat neervallen op een drumvel.
Deze twee samen resulteren in de zg. derde, de verbindende schakel, de toon die wordt geproduceerd.
De klank die vrij komt.
Dat is een zeer bijzonder verschijnsel, klank, een toon, want niet materieel, is lucht dat in trilling wordt gebracht.
De lucht zelf als zodanig verandert geenszins (passieve fase), maar wel haar karakter (actieve fase) en in een onzichtbaar gebied, waar we niet kunnen binnentreden en waar we nog heel weinig echt over weten, gebeurt iets wonderbaarlijks. Via onze oren worden deze luchttrillingen die we geluid noemen, omgezet in elektrische signalen in ons brein die uiteindelijk door ons bewustzijn “gehoord” worden in ons hoofd.
En dan gebeurt er iets wel heel bijzonders.
Dat wat gehoord wordt wordt geijkt.
We horen niet alleen. We merken dat wat we horen wel of niet in overeenstemming is met …
Wie of wat geeft grond aan onze toon. De titel van dit verhaal.
In overeenstemming is met.
Het zit zoals altijd in het woord zelf verborgen.
In over-een-stemming.
Je instrument afstemmen is bemerken, of opmerken, of merken of het in overeenstemming is met…
Merk je dat we nog een werkwoord, merken nodig hebben.
Je hebt dus stemmen, overeenstemmen en merken nodig voor dit proces.
De voortgebrachte toon kan dus vergeleken worden met:
Klinkt hij vals?
Klinkt hij goed?
Klinkt hij vals?
Is daar een maat, een merk voor?
Klinkt hij goed?
Wat is goed?
Je zult snel merken dat dit sterk aan stemmingen onderhevig is.
Ja, ik bedoel gewoon menselijke stemmingen. Zoals de bui waarin je bent. Hoe je je voelt.
In een trieste bui kan een disharmonische klank heel anders ervaren worden dan een harmonische klank.
We zijn allemaal wel eens in een mineure stemming. Toch?
Is er dan zoiets als een objectieve maat die niet beïnvloed wordt door menselijke stemmingen.
Ja zeker, dat is de stemvork.
Je kent hem wel, een tweetandige, metalen “vork” die bij trilling een toon voortbrengt.
Ze zijn tegenwoordig zo gemaakt dat de temperatuur en luchtvochtigheid er een minimale invloed op hebben en zo brengt de stemvork een geluid, een trilling met een standaardfrequentie van 440 Hz.
Net zoals de seconde, en de meter, is ook deze maat vastgelegd door een groep wetenschappers die op deze wijze voor ons hebben bepaald hoe we onze instrumenten moeten afstemmen.
Vraag blijft waarop?
Op die 440 Hz. Die zij hebben vastgelegd.
Echter…
Je voelt hem wellicht aankomen.
Een dergelijk verhaal in dit kader zal vroeg of laat een verbinding krijgen met kosmische verbanden.
Is er een verband waarop we ons eventueel hadden kunnen afstemmen?
Is de natuur misschien zelf al afgestemd op een grondtoon?
Of de kosmos?
Of de mens.
En zo ja, welke toon?
Wel, heel de kosmos en dus de aarde, de natuur en de mens, is opgebouwd aan de hand van harmonische getalsverhoudingen.
Het was Pythagoras die als ervaringsdeskundige de natuurwetten ook terug vond in de muziek. De getalsverhouding van 3:2 is cruciaal en bepaalt de plaats van de intervallen. De aard van trillingen, de aard van het octaaf enz.
Later vonden anderen dat deze “muziekwetten” ook opgaan voor de verhoudingen in ons zonnestelsel, zoals de afstanden tussen de verschillende planeten.
En ook vandaag de dag ontdekt men in de fractale wiskunde dezelfde grondprincipes.
Pythagoras kwam uit op een frequentie van 432 Hz voor de toon A.
Daar waar de moderne muziek de toon A op 440 Hz stelt.
Een klein verschil.
Het één op basis van menselijke argumenten; het ander op basis van kosmische argumenten.
Ik ga me hier niet mengen in de discussie wat het beste is want muziek blijft ook vooral een gevoelige, emotionele kwestie al hoewel het een wiskundige basis heeft.
Wie het verschil wil horen, luistert even naar het volgende fragment:
https://www.youtube.com/watch?v=lWAzo2DVJPM
Telkens heeft de mens dus de keuze.
Of hij stemt zich af op kosmische ritmen omdat hij zich wezenlijk verbonden voelt met het geheel en vandaar uit wenst te leven of hij gaat zijn eigen gang, gebruikt de vrijheid die hem is gegeven op zijn weg door het leven.
Het is niet aan mij te oordelen welke weg het beste is, als die er al is.
Waar het om gaat is dat je doet wat wezenlijk voor jou juist voelt.
Voor ons hier in Poustinia voelt het juist om te leven op een manier waarop onze verbondenheid met het grotere geheel tot uitdrukking komt.
We nemen daarom het zonnejaar en de symbolische betekenis ervan voor ons als mens en onze natuur als uitgangspunt.
In de jaarlijkse beweging van de zon, de maan en onze aarde, ervaren wij een aantal wetmatigheden die zich dusdanig hebben ingeschreven dat we ze in ons eigen leven kunnen terugvinden als richtinggevende krachten waarop we wensen in te spelen om op die wijze mede-schepper te kunnen zijn.
Zoals in het vorige verhaal van de maand november kiezen wij ervoor om ons te laten inspireren door ideeën die we opvangen vanuit een andere sfeer en waaraan we zo goed mogelijk trachten uitdrukking te geven.
Zo laat wat er nu speelt in de kosmos ons duidelijk zien wat er momenteel in de lucht hangt.
We bevinden ons als het ware onderaan, op de bodem van een cirkel. De zon kan niet lager gaan. Ze heeft haar laagste stand bereikt. Ze kan enkel nog omhoog. En dat doet ze ook nadat ze als het ware drie dagen heeft “stil” gestaan.
Ze heeft drie maanden nodig om uit de onderste regionen van de cirkel diens middellijn te bereiken alwaar ze middels de lente-evening haar kop als het ware boven de horizon steekt en de lente begint op weg naar de top van de cirkel, de zomer.
Maar nu bevindt ze zich in het ultieme duister.
In de afgelopen maand, de boogschutter tijd, heeft ze zoals ik vorige keer heb beschreven, de essentie van haar licht opnieuw verkend. De vier zondagen van de Advent hielpen ons stil te staan bij deze vier aspecten. Wie onze meditaties via Zoom heeft gevolgd weet wat ik bedoel.
Nu breekt de Steenbok-fase aan. Het licht dat nu uit de diepte gehaald wordt gaat door de Steenbok fase heen en wordt als het ware doordrenkt met de structurerende kracht van de Steenbok die symbool staat voor die vormende krachten die de basisstructuur leggen voor de latere zich ontvouwende scheppende kracht.
Het is alsof de Steenbok het nieuwe licht een grondstructuur meegeeft, een soort muzieksleutel die voor de notenbalk gezet wordt en daarmee de sfeer, de toonsoort bepaalt van de komende compositie.
Ritme en maat bepaalt.
Vroeger sprak men dan over de Saturnus-kracht en in het oude Rome werden rond deze tijd dan ook de z.g Saturnalia gevierd. Grootste festiviteiten die in Rome door alle mensen gevierd werden en de basis markeerden van de z.g Gouden Periode.
( lees vooral even dit verhaal: https://nl.wikipedia.org/wiki/Saturnaliën )
Hier in Poustinia gebruiken we deze tijd om op zoek te gaan naar welke sleutel ons dit jaar aangereikt wordt waarop we het komende jaar verder componeren.
Dit doen we al zo lang we hier zijn tijdens de z.g. Twaalf Heilige Nachten.
De tijd die daarvoor bedoeld is. En vanaf 6 januari 2023 kunnen we dan met meer zicht op, naar buiten treden.
We hebben dit jaar allerlei veranderingen doorgemaakt.
De covid-periode is min of meer afgesloten. Nieuwe uitdagingen staan voor ons net zoals voor iedereen. En we zijn heel benieuwd wat dit nieuwe jaar dat nu aanvangt, ons en een ieder zal brengen.
We laten nog van ons horen het komende jaar, wetend dat de zon in haar ommegang ons voor zal gaan.
Tot slot.
Een ieder vanuit Huize Poustinia fantastische inspirerende dagen gewenst waarin je op zoek kunt gaan naar datgene dat jouw als inspiratie wil dienen.
Het is aan jou om daar dan de geschikte vorm voor te vinden.
Let goed op de sleutel-momenten van de komende dagen. Gebruik je moment van afstemming op om te horen wat er verklankt wil worden en hoe jij daar op in kunt spelen met jouw eigen instrument, jouw eigenheid.
Lieve groeten van Huguette en Willem.
21 december 2022
© Willem Versteeg
